Een bijzondere manier om je vrije dag door te brengen is het wel, een middagje naar het kerkhof. Mijn moeder wilde al langere tijd naar de grootste in ons Maastricht, tevens een van de oudste begraafplaatsen in Nederland, de begraafplaats op de Tongerseweg.
Familie
Op zoek naar de familiegraven van mijn moederskant hebben we de graven helaas niet meer gevonden maar wel andere verrassende ontdekkingen en bevindingen. Van de zoektocht naar de familiegraven, tot de kindergraven, de tombe, het vandalisme, de discriminatie en de dankbaarheid die ik voel.
Elk graf is uniek, elk verhaal zou ik willen leren kennen. Maar de vragen waar ik op stuit en de antwoorden die ik hierop vind, fascineren me voor nu naar bevrediging.
Bovenstaande foto zou de plek moeten zijn waar de eerste familieleden ooit hun laatste rustplaats hebben gekend. De ouders van mijn oma, moederszijde. Deze graven zouden het meest recentelijk geruimd zijn als de tijdlijn klopt. Mijn moeder kwam hier zondags altijd met haar eigen familie. Hier lag nog enige hoop dat deze graven er misschien nog waren.
De andere graven, de ouders van mijn opa, moederszijde, waren in de lijn der verwachting dat ze er niet meer zouden zijn. Deze zijn naar vermoeden ook al tegen de tientallen jaren weg. Onderstaand de foto waar ze vermoedelijk gelegen hebben. Afgaande op de foto van jaren geleden, van het daadwerkelijke graf.
Er was gelukkig nog één graf waar wel nog familiare verbintenis mee was. Niet van mij, maar van Ralph.
Zijn opa ligt hier begraven. Een gek gevoel want het was voor ons eigenlijk altijd een onbekende, niet eens wetend dat hij bestond. Een stuk familiehistorie wat eigenlijk altijd onuitgesproken en onbekend is geweest. Nadat Ralph zijn moeder is gestorven is een complete familie als het ware opgedoken, zo ook zijn opa.
Na een jaar of vijf is deze helaas gestorven en is er weinig tijd of mogelijkheden geweest elkaar echt te leren kennen. Maar zijn rustplaats linkt nu onze familie weer aan dit kerkhof.
Empty spots
Als je binnenkomt aan de zijingang, kom je binnen bij de 'normale' graven. Dit zijn de graven van pakweg de laatste honderd jaar. Dit is het deel kerkhof waarin alles vrij hedendaags is en de graven in rijen liggen. Pas verderop kom je in het oude, interessantere deel. Wat mij meteen opvalt is hoe ongestructureerd de graven liggen. In de 'blokken' gras zijn lege stukken en zit er geen logica in waar de losse graven staan. Het duurt even voordat binnenkomt dat die paar graven die er wel staan, niet vreemd of ongecoördineerd geplaatst zijn, maar dat het de restanten zijn. Wat ooit rijen vol waren, zijn er nu in sommige blokken nog maar een enkeling over en is er voor de rest gras.
Nieuw en vers gras op sommige plekken, overwegend aarde met een paar sprieten op andere plekken, het veld is een palet aan verschillende soorten begroeiing.
Het komt binnen... ik kan er niet overheen lopen. Ik probeer in het verlengde van de oude gangen en paden te lopen wanneer ik naar de overgebleven graven loop om te kijken of het familiegraven zijn. Het voelt onterend om over de verse lege plekken te lopen. Ooit lag hier iemand. Een persoon die een leegte achterliet met zijn sterven en nu daadwerkelijk leeg is. Het laatste tastbare restant van deze persoon is weg. Zoveel vragen komen in me op. Wie lag hier? Wat was zijn of haar leven? Waarom is het geruimd? Zijn er geen nabestaanden meer? Of was er niemand meer die dit kon of wilde betalen? Wat gebeurd er met zo een ruiming? En wat is er daadwerkelijk nog over van ons graf na minimaal een grafrecht van 20 jaar?
Onderweg komen we veel bordjes tegen. Vrij subtiele ijzeren plaatjes, in het graf gestoken, met de vraag aan de nabestaanden zich te melden omdat de termijn van grafrecht verloopt. Standaard is zo een afkoop 20 jaar en kun je het erna met 5 of 10 jaar verlengen. Ik vraag me af waarom zoiets niet digitaal is of per post?
Is misschien zo hoor, ik heb het gelukkig nog nooit hoeven meemaken. Maar ik kan me voorstellen dat zelfs al ga je lange tijd niet naar een graf, het toch van waarde is. Ik ben zelf al een jaar of 2-3 niet meer bij het graf van mijn opa geweest. Als ik nu gebeld zou worden dat het geruimd wordt, zou ik onmiddellijk betalen om te verlengen.
Het is confronterend om te zien. Sommige graven waar de bordjes staan zien er ook uit alsof ze al weg zijn. Begroeid, overwoekerd, gebroken grafstenen en noem het maar op. Sommige liggen er al tientallen jaren en andere op de kop 20 jaar.
Onderweg kom ik meerdere graven tegen van kindjes. Zo ook een met een bordje. Waar zouden de ouders of andere familie van dit kindje zijn? Zou het te veel pijn doen om naar het graf te komen? Zijn ze er niet meer? Of een van de andere honderden redenen die er kunnen zijn. Ook dit komt binnen...
Historie en bevolking
Ik zoek graag zaken op, dus al lopend over het kerkhof, meteen eens gegoogeld wat het verhaal van het kerkhof zelf is. Zoals gezegd, is het een van de grootste begraafplaatsen hier in de omgeving maar ook een van de oudste in Nederland. Het is opgericht in 1811 ! En met al die honderden jaren zijn er dus heel wat mensen begraven hier. Op dit moment zijn het meer dan 10.000 graven maar over de eeuwen heen meer dan 40.000 Maastrichtenaren. Er liggen echter niet alleen mensen van 'eigen bodem'. Er liggen mensen van alle culturen, geloofsovertuigingen, jong, oud, arm, rijk, onbekenden en belangrijke figuren in de geschiedenis. Tevens liggen er een aantal graven voor gesneuvelde soldaten.
Door de eeuwen heen, zijn er twee uitbreidingen geweest. De eerste uitbreiding volgde een goede 50 jaar na de eerste bebouwing. Hier waren wederom drie verdelingen gemaakt, katholiek, protestants en algemeen deel voor ongedoopten. Een apart stuk grond gold overigens ook voor de kinderen die nog ongedoopt waren.
Ook toen al waren de huurtermijnen 20 en 30 jaar, maar liefst voor 12 en 24 gulden #schok.
Weer een 50 jaar later is de tweede uitbreiding met drie nieuwe ronde pleinen, een middelpunt van 4 nieuwe grafvelden en een nieuwe toegangspoort rijker.
Nu dik 100 jaar later volgt uitbreiding nummer 3. Het afgelopen jaar is er al ruimte gemaakt. Een nieuw deel voor de Islamitische begravingen is er al maar ook de plek voor het nieuwe strooiveld is er. Er komt een herdenkingsbos en wederom twee nieuwe toegangspoorten die leiden naar het herdenkingsbos. Bijzonder is dat er een speciale herdenkingskubus komt met een 3000 bolvormige urnen. En dankzij de huidige technologie kunnen deze zelfs aan een site gekoppeld worden voorzien van allerlei media, wereldwijd te delen #technologie #hetwordtsteedsgekker.
Dankbaar
Er liggen overigens veel kindergraven. Variërend van dagen, tot weken tot jaren wat ze zijn geworden, maar allemaal kind. Zoveel wat met je kind kan gebeuren. Zoveel mensen die hun kind veel te vroeg hebben moeten afgeven. De graven voor kinderen vallen meestal meteen op. Ze zijn klein, fleurig gekleurd, hebben vlinders, knuffels of auto's erop staan. Ze trekken meteen mijn aandacht en ik kan niet anders dan er gaan kijken. Bewondering voel ik, voor de kracht waarmee ouders of andere nabestaanden, de nagedachtenis in deze vorm zo in leven houden. Er zijn er echter ook bij die dit niet hebben, die duidelijk verwaterd zijn en die me verdrietig stemmen. Maar vooral ook dankbaar. Dankbaar dat die twee draken van ons gezond en veilig zijn. Dat er geen oorlog is waar ze in sterven, dat de medische ontwikkelingen zover zijn dat ze veelal gezond door een zwangerschap, bevalling en kinderziektes kunnen komen. Dat ze bij ons zijn, gezond, veilig en gelukkig.
Onbegrip en boosheid
Er zijn verrassend veel zaken die me boos maken of waar ik onbegrip voor voel. Te beginnen bij het vandalisme. Er staat een mooie kapel. Een grote. Gevuld met mooie stenen, teksten, beelden en kaarsen. De poort is echter dicht. Afgesloten met een stevig kettingslot. Verderop bij de kaarsenuitgifte zie ik een blad hangen. Hier kon je een kaars branden, voor een overledene, voor iemand waar je in gedachten bij bent, jezelf, wat dan ook. Het is er niet meer vanwege de vele incidenten van vandalisme en diefstal. Ik vraag me af, wie bij zijn volle verstand, doet dit? Überhaupt in het leven, bij andermans spullen? Maar op een kerkhof? Ik kan er met míjn vol verstand niet bij.
Mijn moeder verteld dat er vroeger een stuk ongewijde grond was. We hebben dit niet kunnen vinden maar in ieder geval wel de informatie over kunnen vinden. Bij de bouw van de begraafplaats is een stuk ongewijde grond gereserveerd, afgesloten van de rest door een haag en met een eigen, versimpelde ingangspoort. Hier lagen de mensen die volgens de regels van de katholieke kerk, niet in gewijde en heilige grond begraven mochten worden. De mensen die niet gedoopt waren, de protestanten, de socialisten en de mensen die zelfmoord hadden gepleegd. Ik kan me niet voorstellen dat de wereld ooit, nog niet zo lang geleden, zo werkte. Dat hij in feite nog steeds op veel gebieden zo werkt.
Zo zie je ook dat de belangrijke figuren prominente plaatsen hebben. Een aantal burgemeesters, gravinnen of kamerlieden die duidelijk aangeduid worden met titel en speciale plaatsen. Tuurlijk snap ik wat de reden erachter is maar anderzijds vind ik het pijnlijk confronterend dat zelfs na je dood, status belangrijk is en je op grond van status een plekje vooraan of een plekje in de vergetelheid verdient. Dit geldt trouwens ook voor rijk en arm. Halverwege de 19e eeuw wordt er een nieuwe indeling van begraven gehanteerd namelijk de hantering van begraafklassen. Dure graven liggen goed zichtbaar aan de hoofdpaden en de goedkopere in het midden van de afgezonderde en minder bereikbare grafvelden. Soms zelfs met meerdere overledenen onverwant aan elkaar in één graf. Een laatste rustplaats anoniem en gedeeld met onbekenden...
Het ronde plein met prominente personen. Overigens niet de enige personen die afgescheiden liggen op het kerkhof.
Joodse graven
Zo is er een apart deel waar de joodse mensen begraven liggen. Dit is volledig ommuurd binnen de grote begraafplaats en heeft een kleine toegangspoort. Ook heeft het een eigen toegangspoort van buitenaf. Zodra ik hier binnenliep waande ik me op een andere plek. Door de muren, de grote bomen en de aparte grafstenen. Aan de ingang (van binnenuit) staat een eenvoudig monument. Een stenen kubus waarop de tekst staat; "ter nagedachtenis aan de joodse kinderen uit Maastricht die in de jaren 1940-1945 zijn weggevoerd en omgekomen in vernietigingskampen." Dit staat op drie vlakken in het Maastrichts, Nederlands en Hebreeuws. De joden die hier begraven liggen zijn echter niet alleen joden uit de oorlog maar dateren net als veel andere graven al uit de jaren 1800. Wat ik niet wist is dat de joden ook een eigen jaartelling gebruiken. Veel graven zijn dan ook tweetalig en met twee verschillende jaaraanduidingen. Een volgens eigen telling en een volgens de onze. Hier zie je ook (bijna) geen graf zoals wij dat kennen van graniet of natuursteen. Deze grafstenen zijn groot, hoog, een soort zuil en lijken gemaakt van een soort zandsteen. Aan het hoofd van het graf is een bepaalde vorm. Ik vraag me af of deze een betekenis hebben?
Het meest typerend op deze plek is misschien nog wel de steentjes op de graven waar mijn moeder me op attendeerde. Er liggen meerdere steentjes op graven, soort kiezelsteentjes, niet op alle overigens. Ze kunnen meerdere betekenissen hebben, allemaal even mooi;
men neemt traditioneel geen bloemen mee en laat een steentje achter als teken dat het graf wordt bezocht en aan de overledene gedacht wordt.
stenen, anders dan bloemen, kunnen weer en wind doorstaan en zijn net als liefde onvergankelijk.
de grafsteen is een herinnering aan de goede daden van de overledene, door er een steentje aan toe te voegen geef je aan dat je daarop verder wilt bouwen.
Ik vind het een mooie gedachte! Ik krijg de neiging om bij alle graven een steentje te leggen om te laten weten dat er aan ze gedacht wordt, ook al ken ik ze niet.
Naast de steentjes ben ik ook onder de indruk van de 'decoratie' van de graven. De oudste graven, met de inscripties niet meer leesbaar, zijn afgezet met ijzeren hekken of nog akeliger ijzeren puntige kettingen. Het ziet er al met al niet heel vredig uit. Onze 'eigen' graven in de begintijd hebben dit trouwens ook, zelfs aangevuld met doodskoppen of akelige heilige beelden, not my cup off tea.
Islamitische graven
Er is een heel deel toegekend aan mensen van Islamitisch geloof. Mooie stenen, niet veel andere gebruiken - althans niet voor het oog - en nog relatief klein. Tot mijn verbazing liggen er ook mensen die duidelijk geen Islamitische naam hebben. Wat me dan weer doet afvragen waarom zij hier liggen? Wellicht omdat ze toch tot het Islamitische geloof behoren maar het mijn eigen vooroordelen zijn dat je dan een Islamitische naam moet hebben.
Graven door de tijd heen
Er staan flink wat monumenten en vereeuwigde graven, er is een tombe, enkele graven, familiegraven en de stenen ansicht veranderen door de jaren heen van katholieke teksten en typische symbolen naar strak, modern en zelfs kunstzinnig.
De vorm van begraven veranderd met de jaren mee. Er komen steeds minder traditionele begrafenissen en steeds meer crematies. Zo zijn er nu hele velden en 'pleintjes' met asvelden en stenen voor een urn.
Dat laat mij ook nadenken over mijn eigen laatste rustplaats. Wat zou ik zelf willen, hoe zou ik het willen, waar zou ik het willen? Waarschijnlijk laat ik de keuze aan degene die achter blijven. Mijn ouders zeiden ooit hetzelfde tegen mij. Boos dat ik hierom was. Die keuze wil ík toch niet maken?! Nu snap ik het (toen ook al maar mijn gevoel sprak gewoon iets harder). Ik ben er dan toch niet meer en beide ideeën spreken me niet zo aan hoor. Van alles in de hens naar een donker gat onder de grond.... Dus dan maar hetgeen waar mijn nabestaande zich het prettigst bij voelen en het meeste troost uit halen.
Ik voel zelf een gemis van de mensen die geen plekje op een begraafplaats hebben. Ik denk vaak genoeg aan mijn dierbare die er niet meer zijn. Gewoon thuis of met een kaarsje. Maar toch is het fijn om een plekje te hebben ter herinnering. Speciaal voor die ene persoon. Een tastbaar iets. Dus of ik nou wordt gecremeerd of begraven ooit, ik hoop in ieder geval een plek te krijgen waar men, als ze dat willen, naar je toe kunnen komen.
Ik ben gefascineerd door de verhalen. De verhalen van de begraafplaats en de verhalen van de historie. Het liefst zou ik zelfs de verhalen van de mensen leren kennen.
Voor mij was het weer een bijzonder moment op een bijzondere plek. Voor anderen misschien onbegrijpelijk of luguber. Voor mij sereen. Een plek waar de tijd even stil staat. Waar je alleen bent met je gedachten. Waar je even niet verstoord raakt door het leven, de drukte, de telefoons en social media of de hele ratrace waar we met de maatschappij in rondrennen.
Ik tel mijn zegeningen. Dankbaar voor mijn familie, mijn kinderen, mijn man, mijn ouders. Dankbaar voor het dak boven ons hoofd, ieders goede gezondheid en de mogelijkheden die we hebben in ons leven. Ik hoop dat ik lange tijd niet meer hoef te gaan voor de mensen die me dierbaar zijn, maar mooi was het wel.
Ik ben benieuwd naar jouw keuze, vul jij de poll in of een reactie onder de post?
Ga jij vaak naar een begraafplaats?
- 0%Ja, herken me in je verhaal
- 0%Ja, helaas wel, ik kom er niet graag
- 0%Nee, hier blijf ik ver weg
- 0%Nee, niemand om op te zoeken
You can vote for more than one answer.
Heb jij al nagedacht over je eigen afscheid?
- 0%Cremeren
- 0%Begraven
- 0%Ik laat iemand anders beslissen
You can vote for more than one answer.